Ζωή στη Γη της Λακωνίας
Διάβασα πρόσφατα
ένα βιβλίο που κυκλοφόρησε το 2006 από το Ροδακιό. Κατά κάποιο τρόπο έφτασε στα
χέρια μου από σύμπτωση. Έχει τίτλο «Αναμνήσεις από τα παιδικά μου χρόνια ή τα Βρικολούνια»
(σημαίνει βοσκόπουλα) και το
υπογράφει η Κατίνα Ζερβού. Μου το
χάρισε η κόρη της, Λούλα Ζερβού, την οποία γνώρισα μέσω κοινών φίλων. Μου
μίλησε για το βιβλίο, αναφέροντάς μου
ότι η μητέρα της όχι μόνο δεν ήταν συγγραφέας αλλά οι γραμματικές της
γνώσεις ήταν στοιχειώδεις, είχε παρακολουθήσει μία μόνο τάξη του δημοτικού, και
ότι, απλώς, σε προχωρημένη ηλικία
έγραψε σε ένα τετράδιο αναμνήσεις από την παιδική της ηλικία, προς χάριν
παιδιών, εγγονών και δισεγγόνων.
«Ἐγεννήθηκα το 1909, ἐσήμερα ἒχουμε 1994, ἡμέρα Παρασκευή 25 Νοεμβρίου καί ἀποφάσισα να γράψω ὃ, τι θυμᾶμαι ἀπό τά παιδικά μου χρόνια»….
Έτσι ξεκινάει την αφήγησή της η Κατίνα Ζερβού, η οποία γεννιέται στον Άγιο Δημήτριο, ένα χωριό κοντά στη Μονεμβάσια. Οι προτεραιότητες που επιβάλλουν οι καιροί στις αγροτικές περιοχές δεν περιλαμβάνουν το σχολείο, ιδίως για τα κορίτσια. Αφού μάθει τα πρώτα γράμματα στα βοσκοτόπια από άλλα βοσκόπουλα χαράζοντας σχήματα στο χώμα, παρακολουθεί μόνο μία τάξη στο μονοτάξιο σχολείο του χωριού, το 1924, και, καθώς είναι φιλομαθής, απορροφά τη γνώση που ο δάσκαλος παραδίδει σε όλες τις τάξεις.
«Ἔμαθα λοιπόν την ἀλφαβήτα, τούς ἀριθμούς, τήν προπαίδεια, καὶ τό 1924 ἐπῆγα σχολεῖο. Ἐπειδή ἤξερα ὃλα αὐτά, ὁ δάσκαλος μέ ἒβαλε στὴ δευτέρα τάξη καί τήν ἂλλη χρονιά, ἂν πήγαινα, θά μέ ἒβαζε στήν τετάρτη νά τελείωνα τό δημοτικό. Ἔτσι εἶπε ὁ δάσκαλος στή μάνα μου. Ἀλλά αὐτή ἡ καημένη δέν ἤξερε καί τί σημασία ἒχουνε τά γράμματα καί δέν μέ ἂφησε να ξαναπάω σχολεῖο. Λέει: Νά μαζέψουμε τίς ἐλιές πρῶτα καί μετά. Μετά ἤτανε ἀργά καί δέν ξαναπῆγα…»
Ανήσυχο πνεύμα, ενώ ασχολείται – όπως όλοι – με τις αγροτικές δουλειές της οικογένειας, μαθαίνει το «ράψιμο», αποκτά μηχανή «Σίγγερ» και γίνεται περιζήτητη μοδίστρα της περιοχής. Κι ακόμα, δεν διστάζει να διαθέσει «ένα χιλιάρικο» (που της είχε δώσει η μάνα της για να αγοράσει «σεντόνια για προίκα») και να πάρει μαθήματα ζωγραφικής στην πόλη των Μολάων («…και έμαθα τη ζωγραφική και γύρισα στη μάνα μου χωρίς σεντόνια»). Στα 25 της παντρεύεται το Χαράλαμπο Ζερβό, συντοπίτη, που ζει ήδη στον Πειραιά. Εκεί αγοράζουν ένα φωτογραφείο το 1934 και μαθαίνουν την τέχνη του φωτογράφου. Έτσι, το βοσκόπουλο που έγινε μοδίστρα, καταλήγει επαγγελματίας φωτογράφος στο λιμάνι του Πειραιά, επάγγελμα που ασκεί μαζί με τον άντρα της για περίπου 37 χρόνια, ανατρέφοντας παράλληλα και σπουδάζοντας τα πέντε παιδιά τους. Όταν τα παιδιά μεγαλώνουν και ακολουθούν τη δική τους περπατησιά, το ζευγάρι επιστρέφει στη Λακωνία- τη δεκαετία του ΄70.
Η Κατίνα Ζερβού αρχίζει να γράφει σε ένα τετράδιο αναμνήσεις από τα παιδικά της χρόνια. Με μια γλώσσα απλή, αλλά όχι απλοϊκή. Η αφήγηση της έχει τη ζωντάνια του προφορικού λόγου και οι διηγήσεις της την αξία της πολύτιμης γνώσης που κληροδοτείται στις επόμενες γενιές. Αυτές που δεν γνωρίζουν κι ίσως δεν υποψιάζονται, πώς ήταν η εικόνα του αγροτικού κόσμου στις αρχές του 20ου αιώνα. Τα ήθη, τα έθιμα, συνήθειες κληρονομημένες ακόμα κι από την εποχή του Ομήρου. Παιδιά, εγγόνια, δισέγγονα ανυπομονούν να δουν αυτό το τετράδιο, όπου η Κατίνα Ζερβού είχε φυλαγμένες τις «εικόνες» της παιδικής της ηλικίας. Εικόνες που έγιναν λέξεις - που αναδύουν τη μυρωδιά της γης και τις γεύσεις του μεσημεριανού φαγητού. Αλλά που περιγράφουν και το πένθος από την απώλεια του πατέρα και του αδελφού - το μαυροφορεμένο σπίτι... Από τις σελίδες του ξεπηδούν στίχοι παλιών τραγουδιών - αυτοί που έχει συγκρατήσει η μνήμη, αλλά και απλά σχέδια (της ίδιας της Κατίνας Ζερβού) αντικειμένων που χάνονται μέσα στο χρόνο- περιττά πλέον στη σύγχρονη εποχή: το μαγκάνι, η σαΐτα, το αδράχτι, η ανέμη …
« Τό κέντημα εἶναι γλέντισμα
Καί ἡ ρόκα εἶναι σεργιάνι
Καί ὁ καημένος ὁ ἀργαλειός
Εἶναι σκλαβιά μεγάλη»
Το τετράδιο της Κατίνας Ζερβού χάρη στο ενδιαφέρον που δείχνει Το Ροδακιό γίνεται βιβλίο, εκδίδεται και κυκλοφορεί το 2006. Ο εκδότης περιορίστηκε στη διόρθωση των ορθογραφικών σφαλμάτων και στην προσθήκη σημείων στίξης. Το γλωσσικό ιδίωμα και το ύφος του χειρογράφου παραμένουν ανέπαφα.
Το διάβασα απνευστί ένα βράδυ. Ολοκλήρωσα την ανάγνωση τις μικρές ώρες της νύχτας. Ταξίδεψα σε έναν κόσμο άγνωστο, παρ’ όλο που μας χωρίζουν από αυτόν μόλις 100 χρόνια. Έναν κόσμο για τον οποίο δε γράφει η μεγάλη Ιστορία, αλλά οι μικρές ιστορίες των ανθρώπων. Ένιωσα έντονη συγκίνηση! Σκέφτηκα ότι ποίηση δεν είναι μόνο ο λόγος των ποιητών, ο τυπωμένος. Υπάρχουν άνθρωποι που είναι ποιητές γιατί ζουν μέσα σε έναν κόσμο ποιητικό -κι ας είναι οι δυσκολίες της καθημερινότητας τους τρομακτικές, για το δικό μας μέτρο- έναν κόσμο τον οποίο εκφράζουν όταν δοθεί η ευκαιρία με έναν τρόπο απλό, αλλά υπέροχο.
Δεν έμαθαν τα γράμματα του σχολείου, γιατί ο δρόμος τους έβγαζε αλλού, στα χωράφια ή στα βοσκοτόπια. Όμως αυτές οι εικόνες και τα συναισθήματα βρήκαν άπλετο χώρο στη μνήμη της Κατίνας Ζερβού. Και οι αναμνήσεις της έγιναν λέξεις. Λέξεις απλές, καθημερινές, αλλά με απίστευτη δύναμη.
Η Κατίνα Ζερβού έφυγε από τη ζωή λίγο μετά τα 100 της χρόνια. Πρόλαβε να δει το βιβλίο τυπωμένο και εικάζω πως διάβασε τις εξαιρετικές κριτικές που γράφτηκαν όταν εκδόθηκε.
Έκανε μεγάλη οικογένεια, παιδιά εγγόνια δισέγγονα… Νομίζω ότι αυτή ήταν η μεγάλη περιουσία της.
« ….Καί καθώς ξέρετε. παιδάκια μου, καί ἂν ἒγινα φωτογράφος δεν ξέχασα οὒτε τό ράψιμο οὒτε τό κέντημα οὒτε τή ζωγραφική οὒτε το πλέξιμο μέ βελόνες και με βελονάκι, και τί ἒχω πλέξει τό ξέρετε δεν χρειάζεται να το γράψω. Τό βελονάκι ἀκόμα το ἒχω στά χέρια μου καί θά πλέγω ὣς τά τελευταῖα μου».-
Το βιβλίο της Κατίνας Ζερβού ξεχωρίζει από τις αντίστοιχες λαογραφικές βιωματικές καταγραφές. Είναι η ζωντανή και άμεση αφήγηση της, η προσωπικότητά και το φρόνημά της, η καλοσύνη της, η αισιοδοξία και η χαρά που αποπνέει το κείμενό της, που σε κάνουν να θέλεις να γνωρίσεις αυτή τη γυναίκα. Λυπάμαι το διάβασα μετά το θάνατό της…
Το κείμενο δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2016
Σχόλια
Δημοσίευση σχολίου