Ένα «πρόσφατα» πεινασμένο στόμα

Να που μερικές φορές η λογοτεχνία προλαβαίνει την πραγματικότητα ή συμπορεύεται εύστοχα μαζί της. Το μυθιστόρημα «Ένα πεινασμένο στόμα», της Λένας Διβάνη, λίγους μήνες μετά την έκδοσή του, αλλάζει όψη στα μάτια μας και μοιάζει να αναφέρεται στα πεινασμένα στόματα των πάλαι ποτέ αστών, που τείνουν να γίνουν οικονομικοί μετανάστες μέσα στην ίδια τους τη χώρα. Στην πραγματικότητα το βιβλίο παρουσιάζει τη σχέση έρωτα-μίσους ανάμεσα σε έναν αθηναίο αστό, ο οποίος «έχει» και «κατέχει», και έναν καλλιεργημένο αλβανό, ο οποίος προσβλέπει και δικαιούται να απαιτεί. Η εύθραυστη σχέση εξουσίας και αλληλεξάρτησης που θα αναπτυχθεί μεταξύ τους, καθορισμένη από τα πάθη, τις ανισότητες και την ανάγκη, θα οδηγήσει αναπόφευκτα στη σύγκρουση. Το ενδιαφέρον συνίσταται στο ότι αδυνατούμε να διακρίνουμε τον νικητή, μολονότι η ρήξη έχει καθαρή λύση, γιατί εκείνο που διακυβεύεται πλέον είναι το ποσοστό της ήττας.

Την εποχή που εκδόθηκε το βιβλίο, οι περισσότεροι μάλλον ταυτιστήκαμε με τον αυτόχθονα πρωταγωνιστή και αντιμετωπίσαμε είτε με συμπόνια είτε με τρόμο τον αλλοδαπό εκδικητή, που η σκληρότητα και το μένος του φάνταζαν ανοίκειες. Λίγους μήνες μετά και με τον βρόγχο του ΔΝΤ στον καλομαθημένο λαιμό μας, σαν περιλαίμιο σκύλου, βλέποντας τα εργασιακά μας κεκτημένα να κινδυνεύουν, τα εισοδήματά μας να μειώνονται, την κοινωνική μας θέση να απειλείται και την ανεργία να διογκώνεται, αισθανόμαστε όλο και πιο κοντά στον ανελέητο Γιάννη, της Λένας Διβάνη, που μετέτρεψε τον πόνο σε οργή.

Το «Ένα πεινασμένο στόμα», βιβλίο πολλαπλών αναγνώσεων, θα μπορούσε να κρύβει την δυσοίωνη πρόβλεψη ότι ο αφράτος Χρίστος και ο μαινόμενος Γιάννης είναι ένα και το αυτό πρόσωπο, κάποιο είδος δόκτωρ Τζέκιλ και μίστερ Χάυντ, μέσα στην ίδια χώρα και στην ίδια κοινωνική τάξη, αλλά σε διαφορετικές χρονικές στιγμές. Το καθαρό, ως προς τη λύση, τέλος, ορθώς δεν «λύνει» το παραμικρό, καθώς το τωρινό είδωλό μας στον καθρέφτη, πληγωμένο, ανασφαλές και θυμωμένο, ζητά από τον χθεσινό εαυτό μας το λόγο, για την αδράνεια, την εθελοτυφλία και την υπερβολή.

Η συγγραφέας, στην συνέντευξη που παραχώρησε στον σταθμό του Αθήνα 9,84, όταν εκδόθηκε το βιβλίο της, δήλωσε ότι δεν επιθυμεί ούτε να εφησυχάσει ούτε να απενεχοποιήσει τους αναγνώστες της, το μέλλον είναι ήδη εδώ και αν δεν διορθωθούμε θα τιμωρηθούμε. Την ακούσαμε μάλλον ως Χρίστοι, χωρίς να φανταστούμε ότι μιλούσε σε εν δυνάμει Γιάννηδες.

Το κείμενο δημοσιεύτηκε το Νοέμβριο του 2010