"Απόψε δεν έχουμε φίλους", μόνο αναγνώστες

Η καλή λογοτεχνία, ανεξάρτητα από το θέμα της, πάντα καταφέρνει να καθρεφτίσει την καθημερινότητα, γιατί όταν ένα βιβλίο είναι λεπτοδουλεμένο και πολυεπίπεδο, επιτρέπει πολλά περιθώρια ερμηνειών. Το «Απόψε δεν έχουμε φίλους» της Σοφίας Νικολαΐδου (βραβείο περιοδικού Δεκατα – Athens Prize for Literature) είναι ένα τέτοιο βιβλίο. Περιγράφει την ιστορία μιας ετερόκλιτης ομάδας ανθρώπων, που οι δρόμοι τους διασταυρώνονται ασταμάτητα για πάνω από μισό αιώνα, μεταβάλλοντας διαρκώς τις μεταξύ τους σχέσεις και τη σχέση τους με την εξουσία, την πατρίδα, τη γνώση και την ιδεολογία. Ένα προσεκτικά μελετημένο γαϊτανάκι, κατά τη διάρκεια του οποίου οι έσχατοι γίνονται πρώτοι, τα πρόβατα λύκοι και τα σαλιγκάρια αετοί, παίζοντας, σε διαφορετικές χρονικές στιγμές, ο ένας το ρόλο του μοιραίου ανθρώπου στη ζωή του άλλου.

 

Κατοχή, εμφύλιος, χούντα, μεταπολίτευση, δεκαετία του ’80, φωτιές του 2008. Ο αναγνώστης παρακολουθεί τα γεγονότα από δύο διαφορετικές οπτικές, σαν αντικριστά κάτοπτρα : από την μία η ιστορία ως ιδιωτικό βίωμα (αυτό που οι ήρωες αποκαλούν ζωή) και από την άλλη η Ιστορία ως επιστήμη (που αναζητά ή οφείλει να αναζητά την αλήθεια). Κι αυτό γιατί οι βασικοί ήρωες είναι ιστορικοί και επιχειρούν να ερμηνεύσουν γεγονότα του πρόσφατου παρελθόντος, στα οποία οι ίδιοι ή οι οικογένειές τους αναμείχθηκαν.

 Σε μία εποχή ραγδαίων μεταβολών, όπως η σημερινή, όπου όλοι συναισθανόμαστε ότι παράγουμε Ιστορία, η στοχαστική ματιά της Νικολαΐδου, που επιχειρεί να αναδείξει πόσο οι συγκυρίες και τα βιώματα επηρεάζουν την πολιτική στάση των ανθρώπων, είναι ιδιαίτερα επίκαιρη. Επιπλέον, η συγγραφέας παρουσιάζει νηφάλια μια ιδεολογική ομάδα που μέχρι σήμερα αντιμετωπιζόταν με ισχυρή προκατάληψη : εκείνη των ανένταχτων. Στο βιβλίο της Νικολαΐδου ανένταχτος δεν σημαίνει απολιτικός. Ήρωες με κρίση και συνείδηση βρίσκονται να παραπαίουν μεταξύ των πολιτικών παρατάξεων, είτε ως ουδετερόφιλοι, είτε ως επαμφοτερίζοντες, είτε ως μοναχικοί σκεπτικιστές, επιχειρώντας να εξισορροπήσουν το αίσθημα δικαίου, με το ιδιωτικό βίωμα και το συναίσθημα. Τι θα μπορούσε να είναι πιο επίκαιρο από αυτό;    

Το κείμενο δημοσιεύτηκε τον Αύγουστο  του 2011